Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΦΙΛΟΜΗΛΙΟΝ 1117μ.Χ.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟΓράφει ο ιστορικός συγγραφέας Νίκος Τοπούζης.
Κατά την υπερχιλιετή Ιστορία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, της κατά πολλούς Ελληνικής Μεσαιωνικής Αυτοκρατορίας, αναδείχθηκαν πολλοί σημαντικοί αυτοκράτορες-στρατηγοί που θα μπορούσαν να αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση στους σημερινούς ηγέτες αλλά και στους απλούς ανθρώπους. Παράδειγμα όχι τόσο για τις στρατιωτικές τους αρετές, αλλά για τον καθημερινό τρόπο ζωής τους και τις φροντίδες τους για τη καλύτερη διακυβέρνηση του κράτους τους.
Κανένα όμως μέτρο προς ενδυνάμωση της Αυτοκρατορίας αλλά και για τη βελτίωση της ζωής του λαού δεν θα είχε σημασία αν ως Αρχηγοί του Στρατού δεν διέπρεπαν στα πεδία των μαχών εξασφαλίζοντας της ασφάλεια από εξωτερικούς κινδύνους.Ανάμεσα σε πολλούς που παρέλαβαν την Αυτοκρατορία στο χείλος της καταστροφής, στα διοικητικά όρια της Κωνσταντινούπολης μόνο, αυτός που αντιμετώπισε τους περισσότερους εχθρούς στα περισσότερα μέτωπα δεν ήταν άλλος από τον Αλέξιο Κομνηνό, ιδρυτή της δυναστείας των Κομνηνών.
Νίκησε κατά σειρά τους Νορμανδούς, τους Πετσενέγκους, τους Κουμάνους στη χερσόνησο του Αίμου και τρία τουρκικά κράτη στη Μικρά Ασία και την Ανατολία, του Εμιράτου της Σμύρνης, του Σουλτανάτου του Ρουμ(Ικόνιο), και τους Δανισμενδίδες. Τρία πολύ ισχυρά Σελτζουκικά κράτη με τη δυναμική του κατακτητή, που απειλούσαν την ίδια την ύπαρξη της Αυτοκρατορίας. Ταυτόχρονα εξάλειψε τον κίνδυνο της αίρεσης των Βογομίλων στα εδάφη κυρίως της Βουλγαρίας. Και το σημαντικότερο, τα πέτυχε όλα αυτά ανεβαίνοντας στην εξουσία δέκα μόλις χρόνια μετά την καταστροφή στο Μάντζικερτ και με μια αυτοκρατορία μόνο στα λόγια, έχοντας 300 μόνο αξιόμαχους ιππείς!
Οι πρωινές προσευχές των ιμάμηδων ακουγόταν από τα τείχη της Πόλης, η Νίκαια στην απέναντι όχθη ήταν η μεγαλύτερη πόλη και ορμητήριο των Σελτζούκων και πολλές φορές τούρκοι ιππείς από την ασιατική ακτή προκαλούσαν τη φρουρά. Ίσως ακόμη κρισιμότερη πρόκληση ήταν η άφιξη των πρώτων σταυροφόρων στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης. Ένα γεγονός που απαιτούσε ευφυείς διπλωματικούς χειρισμούς αλλά και πολεμική προετοιμασία καθώς ο Αλέξιος δεν είχε τη παραμικρή εμπιστοσύνη στους Δυτικούς. Η μεγαλύτερη του νίκη όμως δεν είναι άλλη από τη μάχη στο Φιλομήλιον της Φρυγίας το 1117 μ.Χ. Μία μάχη που χαρακτηρίστηκε ως η ρεβάνς του Μάντζικερτ και η κρισιμότερη στην επιβίωση της Αυτοκρατορίας μέχρι και την Άλωση του 1453.
Οι πρωινές προσευχές των ιμάμηδων ακουγόταν από τα τείχη της Πόλης, η Νίκαια στην απέναντι όχθη ήταν η μεγαλύτερη πόλη και ορμητήριο των Σελτζούκων και πολλές φορές τούρκοι ιππείς από την ασιατική ακτή προκαλούσαν τη φρουρά. Ίσως ακόμη κρισιμότερη πρόκληση ήταν η άφιξη των πρώτων σταυροφόρων στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης. Ένα γεγονός που απαιτούσε ευφυείς διπλωματικούς χειρισμούς αλλά και πολεμική προετοιμασία καθώς ο Αλέξιος δεν είχε τη παραμικρή εμπιστοσύνη στους Δυτικούς. Η μεγαλύτερη του νίκη όμως δεν είναι άλλη από τη μάχη στο Φιλομήλιον της Φρυγίας το 1117 μ.Χ. Μία μάχη που χαρακτηρίστηκε ως η ρεβάνς του Μάντζικερτ και η κρισιμότερη στην επιβίωση της Αυτοκρατορίας μέχρι και την Άλωση του 1453.
Η ΜΑΧΗ
Έχοντας εξουδετερώσει τις απειλές στη χερσόνησο του Αίμου, εκμεταλλεύτηκε την Α’ Σταυροφορία και ανακατέλαβε τη Νίκαια. Έστρεψε τους Σελτζούκους του Ικονίου εναντίον του εμίρη Τζαχά της Σμύρνης που δολοφονήθηκε και ταυτόχρονα έστειλε τον Ιωάννη Δούκα που έφερε πίσω στη διοίκηση της Αυτοκρατορίας σχεδόν όλη τη Μικρασιατική Ακτή και το Αιγαίο πέλαγος! Παρά τις προσπάθειες των Σταυροφόρων, η δύναμη των Σελτζούκων στην Ανατολία παρέμενε ανέπαφη. Καθώς οι Δυτικοί αγωνίζονταν στη Συρία, οι Τούρκοι, μετά την αποτυχημένη προσπάθεια ανακατάληψης της Νίκαιας το 1113μ.Χ., συνέχιζαν τις τακτικές παρενόχλησης περιμένοντας, πολύ σοφά την αποδυνάμωση των Βυζαντινών ώστε να ξεκινήσουν τη νέα προέλαση τους δυτικότερα. Ο Αλέξιος, ως έμπειρος στρατηγός, ήξερε πως έπρεπε να δώσει μια αποφασιστική μάχη με το Σουλτανάτο του Ρουμ και να κερδίσει! Έτσι, και παρά τη βεβαρημένη υγεία του, αποφάσισε να ηγηθεί μια εκστρατεία κατά των Σελτζούκων με απώτερο σκοπό ίσως και τη πρωτεύουσα Ικόνιο.
Δυστυχώς η μόνη περιγραφή της μάχης μας προέρχεται από το έπος “Αλεξιάδα” της Άννας Κομνηνής, της πρωτότοκης κόρης του Αυτοκράτορα που αποφάσισε να γράψει σε Ομηρικό ύφος την ιστορία του πατέρα της. Ένα εξαιρετικό έργο, ένας θησαυρός γνώσεων, αλλά στις αναλύσεις μαχών η πριγκίπισσα Άννα δεν δίνει ιδιαίτερη έμφαση που οφείλεται κυρίως στην άγνοια της περί στρατιωτικών θεμάτων. Αυτό που γνωρίζουμε είναι πως ο Αλέξιος εφηύρε ένα νέο σχηματισμό μάχης τη λεγόμενη “ΠΑΡΑΤΑΞΙΣ” που υιοθετήθηκε αργότερα από πολλούς στρατηγούς σε πολέμους εναντίον τουρκικών στρατιών. Ένας αμυντικογενής τετράγωνος σχηματισμός, με βαρύ πεζικό και τοξότες στην εξωτερικό περίμετρο για να απωθούν τις επιθέσεις των τουρκομάνων ιπποτοξοτών, τις αποσκευές και προμήθειες στο κέντρο για να είναι προστατευμένα, και το ιππικό σε καίριες θέσεις ώστε να μπορεί να εξαπολύει αντεπιθέσεις στους Τούρκους ιππείς όπου κρινόταν απαραίτητο.
Δυστυχώς η μόνη περιγραφή της μάχης μας προέρχεται από το έπος “Αλεξιάδα” της Άννας Κομνηνής, της πρωτότοκης κόρης του Αυτοκράτορα που αποφάσισε να γράψει σε Ομηρικό ύφος την ιστορία του πατέρα της. Ένα εξαιρετικό έργο, ένας θησαυρός γνώσεων, αλλά στις αναλύσεις μαχών η πριγκίπισσα Άννα δεν δίνει ιδιαίτερη έμφαση που οφείλεται κυρίως στην άγνοια της περί στρατιωτικών θεμάτων. Αυτό που γνωρίζουμε είναι πως ο Αλέξιος εφηύρε ένα νέο σχηματισμό μάχης τη λεγόμενη “ΠΑΡΑΤΑΞΙΣ” που υιοθετήθηκε αργότερα από πολλούς στρατηγούς σε πολέμους εναντίον τουρκικών στρατιών. Ένας αμυντικογενής τετράγωνος σχηματισμός, με βαρύ πεζικό και τοξότες στην εξωτερικό περίμετρο για να απωθούν τις επιθέσεις των τουρκομάνων ιπποτοξοτών, τις αποσκευές και προμήθειες στο κέντρο για να είναι προστατευμένα, και το ιππικό σε καίριες θέσεις ώστε να μπορεί να εξαπολύει αντεπιθέσεις στους Τούρκους ιππείς όπου κρινόταν απαραίτητο.
Η πρώτη επίθεση των Τούρκων πραγματοποιήθηκε από έναν αξιωματικό του στρατού και δεν είχε καμία επιτυχία. Σύντομα έφτασε όμως το κύριο σώμα των Σελτζούκων με επικεφαλής τον Σουλτάνο Μαλίκ Σαχ Β’ που διέταξε κύρια επίθεση στην οπισθοφυλακή του Βυζαντινού στρατού. Ο Αλέξιος διέταξε αντεπίθεση με αρχηγό τον γιο του Ανδρόνικο η οποία όχι μόνο δεν έφερε αποτέλεσμα, αλλά ο πρίγκηπας έπεσε ηρωικά στο πεδίο της μάχης.
Η επόμενη αντεπίθεση όμως υπό τον Νικηφόρο Βρυέννιο, σύζυγο της Άννας Κομνηνής και διοικητή της δεξιάς πτέρυγας του ιππικού, διέλυσε την επίθεση των Τούρκων, τους ανάγκασε να υποχωρήσουν άτακτα αφήνοντας πολλές απώλειες, και παραλίγο θα οδηγούσε στην σύλληψη του ίδιου του Σουλτάνου. Ο Μαλίκ Σαχ σε μια απέλπιδα προσπάθεια να ανατρέψει τη δυσμενή εξέλιξη της μάχης, διέταξε νυκτερινή έφοδο ελπίζοντας να πιάσει τους Έλληνες στον ύπνο, πανηγυρίζοντας τη νίκη της προηγούμενης μέρας. Ο Αλέξιος όμως δεν ήταν τυχαίος στρατηγός. Είχε τοποθετήσει τα στρατεύματα του σε κατάλληλες θέσεις και αποδεκάτισε τους ιππείς του Σουλτάνου.
Την επόμενη μέρα, ο Σελτζούκος ηγέτης ζήτησε ειρήνη από τον Αλέξιο και αναγκάστηκε να αναγνωρίσει τα χερσαία σύνορα που έθεσε ο Αυτοκράτορας. Μια συντριπτική νίκη, όπως την σχεδίαζε ο Κομνηνός, έφερε ακριβώς αυτά τα αποτελέσματα που περίμενε!
Την επόμενη μέρα, ο Σελτζούκος ηγέτης ζήτησε ειρήνη από τον Αλέξιο και αναγκάστηκε να αναγνωρίσει τα χερσαία σύνορα που έθεσε ο Αυτοκράτορας. Μια συντριπτική νίκη, όπως την σχεδίαζε ο Κομνηνός, έφερε ακριβώς αυτά τα αποτελέσματα που περίμενε!
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Ο Μαλίκ Σαχ Β’ έχασε την εξουσία του και επακολούθησε αναταραχή μεταξύ των Τούρκων που ωφέλησε τα μέγιστα τόσο την Αυτοκρατορία, όσο και τους Σταυροφόρους. Ο γιος και διάδοχος του Αλέξιου, Ιωάννης Κομνηνός, επέκτεινε και άλλο τη δύναμη της Αυτοκρατορίας, περιορίζοντας τους Σελτζούκους Τούρκους οριστικά στα υψίπεδα της ανατολικής Μικράς Ασίας, αλλά κυρίως την ενδυνάμωσε εσωτερικά.
Ο εγγονός του Αλέξιου, Μανουήλ Κομνηνός, ένας αυτοκράτορας που πολεμούσε στη πρώτη γραμμή με τους στρατιώτες του ως νέος Μέγας Αλέξανδρος, έκανε όλη τη χερσόνησο του Αίμου Βυζαντινή, εισέβαλε και ταπείνωσε τους δυτικούς στη νότια Ιταλία (Magna Graecia) και ήταν έτοιμος να δώσει το αποφασιστικό και οριστικό πλήγμα τους Τούρκους στην Ανατολία. Η ατυχής στιγμή, ο αιφνιδιασμός του και χαμός όλων των στρατηγών του στη μάχη στο Μυριοκέφαλο το 1176μ.Χ όμως διέκοψε την αναλαμπή της Αυτοκρατορίας επί των Κομνηνών. Όσο για τον Αλέξιο, η μάχη στο Φιλομήλιο ήταν το Κύκνειο Άσμα του καθώς βαριά άρρωστος πέθανε ενάμιση χρόνο μετά, τον Δεκαπενταύγουστο του 1118 μ.Χ. Ο πατέρας της Άννας δικαίως συγκαταλέγεται ανάμεσα στους κορυφαίους και σημαντικότερους ηγέτες και στρατηγούς της Ελληνικής Μεσαιωνικής Αυτοκρατορίας!
“Ρέων ο χρόνος ακάθεκτα και αεί τι κινούμενος παρασύρει και παραφέρει πάντα τα εν γενέσει και ες βυθόν αφανείας καταποντοί όπου μεν ουκ άξια λόγου πράγματα, όπου δε μεγάλα τε και άξια μνήμης, και τα τε άδηλα φύων κατα την τραγωδίαν και τα φανέντα αποκρυπτόμενος.
η πρώτη φράση της Αλεξιάδας
η πρώτη φράση της Αλεξιάδας
Δείτε και:
Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Αλέξανδρος του Γεωργίου Παπασημάκη
Φιλομήλιον Φρυγίας
Το Φιλομήλιον ήταν αρχαία ελληνική πόλη της Φρυγίας της Μικράς Ασίας.
Βρισκόταν στο νοτιοδυτικό τμήμα της επαρχίας, στα σύνορα με την Πισιδία και τη Λυκαονία. Είχε κτιστεί στις νότιες όχθες της λίμνης του Φιλομηλίου (στα βυζαντινά «λίμνη των 40 μαρτύρων», η σημερινή Akşehir Gölü) και εκείτο στην οδό που ένωνε τα Σύνναδα της Φρυγίας με το Ικόνιον της Λυκαονίας.
Η πόλη ήταν ελληνιστική και είχε ιδρυθεί από τον ανεξάρτητο Μακεδόνα δυνάστη Φιλόμηλο (γιό του Λυσία ή Λυσανία) στο δεύτερο μισό του 3ου αιώνα π.Χ. Ανήκε σε συνομοσπονδία με τα Σύνναδα, ενώ από τα νομίσματα που έκοψε φαίνεται πως είχε συμμαχήσει με τη γειτονική Μανδρόπολη (σημερινή Mandra). Λέγεται ότι ο Κικέρων στον δρόμο του για την Κιλικία, έγραψε αποσπάσματα από την αλληλογραφία του στο Φιλομήλιον.
Η χριστιανική πίστη ήλθε νωρίς στο Φιλομήλιον και μάλιστα το 196 μ.Χ. η Εκκλησία της Σμύρνης ανακοίνωσε στην εκκλησία της πόλεως το μαρτύριο του αγίου Πολυκάρπου. Κατά τον 6ο αιώνα μ.Χ. ο Ιεροκλής στον Συνέκδημόν του, την κατατάσσει στις 26 ακμάζουσες πόλεις της Πισιδίας, με στρατηγική σημασία. Τότε αναφερόταν ως Φιλομήδη ή Φιλομήνη. Στους αιώνες που ακολούθησαν γνωρίζουμε επτά επισκόπους του Φιλομηλίου: τον Θεοσέβιο που συμμετείχε στην οικουμενική σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως (381), τον Παύλο που συμμετείχε στην σύνοδο της Χαλκηδόνος (451), τον Μαρκιανό που υπέγραψε μια επιστολή προς τον αυτοκράτορα Λέοντα εξ ονόματος των επισκόπων της Πισιδίας (458), τον Αριστόδημο που συμμετείχε στην οικουμενική σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως (553), τον Μαρίνο που συμμετείχε σε δύο οικουμενικές συνόδους της Κωνσταντινουπόλεως (680 και 692), τον Σισίνιο που συμμετείχε στην οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας (787) και τέλος τον Ευθύμιο που συμμετείχε στην οικουμενική σύνοδο του πατριάρχου Φωτίου στην Κωνσταντινούπολη το 879. Στο βυζαντινό Notitiæ episcopatuum αναφέρεται το Φιλομήλιον ως βοηθητική επισκοπή της πισιδικής Αντιοχείας. Από τον 9ο έως τον 13 αιώνα αναφέρεται ως μια από τις βοηθητικές επισκοπές του Αμορίου της Φρυγίας.
Από τον 12ο αιώνα την κατέλαβαν οι Σελτζούκοι Τούρκοι που ίδρυσαν το Σουλτανάτο του Ικονίου. Έκτοτε έλαβε την τουρκική ονομασία Ακσεχίρ (Akşehir) που σημαίνει λευκή πόλη. Τον 14ο αιώνα πέρασε στην κυριαρχία των ομοφύλων τους Οθωμανών.
Από την αρχαία πόλη σώθηκαν αρχαίες επιγραφές και μερικές χριστιανικές, καθώς και τα νομίσματα που έκοψε με την επιγραφή ΦΙΛΟΜΗΛΙΩΝ.